مدل فرهنگ سازمانی شاین

مدل فرهنگ سازمانی شاین

در اوایل دهه 1980 ادگارشاین روانشناس اجتماعی آنچه را که امروز به یک تئوری پر نفوذ فرهنگ سازمانی تبدیل شده است مطرح کرد : در تئوری شاین، فرهنگ در سه سطح وجود دارد :

1- مصنوعات بشر ساز (در سطح ظاهری 2- ارزش ها و هنجارهای رفتاری‌ (‌در‌سطح میانی) 3- باورها و پیش فرض ها (در هسته مدل)

باورها و پیش فرض ها : هسته فرهنگ یک سازمان، باورها و پیش فرض ها هستند. پیش فرض ها به آنچه که اعضای سازمان واقعیت می پندارند و نحوه درک و اندیشیدن و احساس آنها را تحت تاثیر قرار می دهد ، اشاره می کند. پیش فرض ها به طور کلی امور مسلم فرض می شوند که تا حد زیادی از حوزه خود آگاهی افراد دور هستند و می توان آن را به حقیقت غیر قابل سؤال که جای هیچ گونه بحث و جدل ندارد و به صورت واقعیت است در نظر گرفت.

دیدگاه کلاسیک ها در مورد انسان سازمانی‌: پیش فرض این دیدگاه مبنی بر انسان اقتصادی بود که کانون تمرکز آن بر ثروت و قدرت و مشوق های اقتصادی بود.

دیدگاه مدرن اولیه : بر مبنای عقلانیت‌، کنترل و مدیریت بود‌ که انسان ها راحیوانات عُقلایی در نظر می‌گرفت.

دیدگاه مدرن : براساس انسان اکولوژیک بود که کانون توجه آن محیط و کنترل بیرونی بود. ( رابطه موجودات با محیط)

دیدگاه نمادین‌– تفسیری‌: بر‌مبنای انسان نمادین بود که معنا و تفسیر، کانون توجه این گروه بود. (انسان ها  سازندگان و کاربران نماد هستند)

دیدگاه پست مدرن : بر مبنای انسان زیبا شناس بود که مهمترین پیش فرض آن گروه این بود که تجربه انسان پاره پاره است و کانون توجه آنها بر خلاقیت، آزادی و تنوع بود.

شاین هفت موضوع بحث انگیز را که باید به وسیله هر فرهنگ و در هر دوره تاریخی حل شود مطرح می کند که در تعریف پیش فرض های هسته ای به ما کمک خواهند کرد. این هفت موضوع عبارتند از : 1-‌رابطه سازمان  ‌2-‌ماهیت فعالیت انسان  ‌3  -‌ماهیت واقعیت و‌حقیقت   4- ماهیت زمان  5- ماهیت طبیعت انسان  6- تجانس در‌برابر تنوع.

این هفت موضوع بحث انگیز را می توان به دو طبقه تقسیم کرد :

الف) سازگاری بیرونی که شامل رسالت واستراتژی، اهداف ابزار و نظام های کنترل است.

ب) انجام درونی که شامل زبان مشترک ، تعریف مرز گروه، پاداش و تنبیه ها، جایگاه و روابط قدرت هستند.

 هنجارها و ارزش ها :

ارزش ها values: اصول، اهداف و استانداردهای اجتماعی موجود درون یک فرهنگ هستند که آنچه را که اعضای یک سازمان باید مراقب آن باشند نظیر، آزادی‌ ، ‌دموکراسی، نسبت و وفاداری را تعریف می کنند. ارزش ها مبنایی را برای قضاوت در مورد آنچه درست است و آنچه غلط شکل می دهند. از ارزش ها به عنوان منشورهای اخلاقی و معنوی یاد می شود.

هنجارها: قواعد نانوشته ای هستند که به اعضای فرهنگ اجازه می دهد آنچه از آنها انتظار می رود بدانند. به عبارت دیگر هنجار نوع رفتاری را که آنها از دیگران می توانند انتظار داشته باشند نشان می دهد. ولی ارزش ها آنچه که با ارزش هستند تعریف می کند و آنچه را که برای اعضای یک فرهنگ با اهمیت است مشخص می کند. یک مثال برای هنجارهای اجتماعی در آمریکا عبارت است از: زمانی که فیلمی از سینما پخش می شود هیچ کس صحبت نمی کند. بر اساس تئوری شاین، اعضای یک فرهنگ، ارزش را حفظ و هنجارهای فرهنگی را رعایت می کنند.

مصنوعات بشرساز : مظاهر هستة فرهنگی هستند که در سطح ظاهری یک فرهنگ قرار دارند مانند گدازه های سردی که بعد از فعال شدن آتشفشان روی سطح زمین باقی می مانند. مصنوعات بشر ساز آثار نمایان و ملموس رفتار متجلی شده در هنجارها و ارزش ها و پیش فرض های فرهنگی اند که به سه طبقه کلی تقسیم می شوند:

الف) مظاهر فیزیکی مثل طرح، دکور، ساختمان، لباس، ظاهر و ….

ب) مظاهر رفتاری مثل آیین و رسوم ، سنت ، پاداش ها و تنبیه ها و ….

ج) مظاهر کلامی مثل حکایت، اسطوره ها : افسانه ها، تعابیر و مقایسه و ….

مصنوعات بشرساز فرهنگ در دسترس ترین عناصر فرهنگ هستند ولی از هسته فرهنگی بسیار دورند که این دوری باعث تعبیر نادرست پژوهشگران می شود که بی طرفی فرهنگی را مد نظر قرار می دهند. از منظر مدل شاین، فرهنگ از اعماق پیش فرض های ناآگاهانه، ارزش ها و هنجارها تا سطح ظاهری که مصنوعات بشرساز قابل مشاهده اند منبعث می شود.