حافظه و فراموشی

حافظه و فراموشی

مراحل سه گانه^ء تشکیل حافظه

پژوهشگران کشف کرده اند که حافظه، دست کم، در سه مرحله تشکیل می شود: حافظه^ء حسی، حافظه^ء کوتاه مدت و حافظه^ء بلند مدت. حافظه^ء حسی¹ یعنی، نگهداری موقت اطلاعات در اندامهای حسی. حافظه^ء کوتاه مدت² یعنی، ذخیره و پردازش اطلاعات به مدت بسیار کوتاه، حافظه^ء بلند مدت³ یعنی، ذخیره سازی اطلاعات به منظور استفاده از آنها در آینده. بنابراین، حافظه^ء حسی اطلاعات را به طور گذرا نگه می دارد، حافظه^ء کوتاه مدت، اطلاعات را تا زمانی نگه می دارد که مورد استفاده قرار دهد و حافظه^ء بلند مدت اطلاعات را برای همیشه نگه می دارد.

تصویر 1-5، جریان اطلاعات بین مراحل مخطلف حافظه را نشان می دهد. همان طور که می بینیم، حافظه^ء حسی را می توان به اتاق انتظار حافظه^ء کوتاه مدت تشبیه کرد. اطلاعات، پس از آنکه به حافظه^ء کوتاه مدت وارد شد، میتواند از آنجا به حافظه^ء بلند مدت برود. البته اطلاعات می تواند به حافظه^ء کوتاه مدت برگردد و به مدت کوتاه مورد استفاده قرار گیرد. در هر مرحله تشکیل حافظه امکان فراموشی وجود دارد.

حافظه حسی: اولین مرحله

یکی از دو دست خود را تقریبأ در 30 سانتی متری چهره ی خود نگهدارید و چند لحظه به آن خیره شوید. بعد، چشمهای خود را ببندید، چه مدت می توانید از دست خود یک تصویر ذهنی روشن نگهدارید؟ تصویر ذهنی روشن یک شی ء ناپدید شد، تقریبا بیشتر از نیم ثانیه در حافظه ی

تخریب یا جابه جایی

عدم توانایی در بازیابی

دقت

حافظه کوتاه مدت

بازیابی

اطلاعات حسی

حافظه ی حسی

ذخیره سازی

حافظه ی

بلند مدت

مرور ذهنی

 

 

 

 

تخریب

علت های فراموشی :

 

 

تصویر 1-5.

الگوی مراحل سه گانه تشکیل حافظه. اطلاعات ابتدا به حافظه حسی وارد می شود بعد به حافظه کوتاه مدت می روند و اگر تکرار شوند در آنجا باقی می مانند. در مرحله بعدی اطلاعات به حافظه بلند مدت می روند. اطلاعاتی که در حافظه بلند مدت ذخیره شده اند باید به حافظه کوتاه مدت برگردند تا دوباره قابل استفاده باشند.    

 

 حسی باقی نمی ماند. هر محرکی که در حافظه حسی ثبت شود می تواند تحت فرآیند انتخاب و دقت قرار گیرد و به مرحله بالاتر حافظه وارد شود. انتخاب این است که ما همه ی محرکهای محیط را نمی گیریم بلکه در بین آنها دست به انتخاب می زنیم. منظور از فرآیند دقت این است که اگر محرک انتخاب شده مورد توجه قرار گیرد می تواند به مراحل بالاتر حافظه برود.فرایند های بالاتر حافظه عبارت اند از حافظه کوتاه مدت و حافظه بلند مدت.

تحقیق اسپرلینگ

ژورژ اسپرینگ¹ اولین دانشمندی بود که حافظه ی حس را مطالعه کرد. او متوجه شد که در زمان بسیار کوتاه آزمودنیها می توانند به اطلاعات موجود در تصاویر ذهنی دسترس پیدا کنند. او در یکی از آزمایش های خود 9 حرفی را که در سه ردیف و سه ستون قرار داده بود به مدت چند هزارم ثانیه به آزمودنی های خود نشان داد. بعد از آنها خواست تا تعداد حروفی را که می توانند یادآوری کنند به رغم کوتاهی زمان ارائه آزمودنی ها توانستند اکثر حروف را یادآوری کنند درست مثل زمانی که مدت ارائه حروف زیاد بود. نتایج اسپرینگ این فرضیه را تقویت کرد که حافظه ی حسی همه اشیای موجود در حوزه ی بینایی را به شرط این که به سرعت اخذ شوند ثبت می کند. پژوهشگران مخصوصا با تکیا بر این مطالعه فرض کرده اند که حافظه حسی از ظرفیت نامحدودی برخوردار است. اما تحقیقات بعدب نشان داد که ظرفیت حافظه ی حسی بسیار محدود است و تصویری که در بردارد خیلی مبهمتر از آن است که قبلا تصور می شد.

اطلاعات به مدت کوتاه در حافظه ی حسی باقی می ماند . تصاویر بین یک چهارم تا یک دوم ثانیه دوام می یابد. اصوات کمی بیشتر طول می کشد و تا چهار ثانیه باقی می ماند هر چند این زمانها خیلی کوتاه به نظر می رسد معمولا چهار ثانیه کافی است آچه را که شنیده ایم تحلیل کنیم و بفهمیم. اگر شما به شخصی گفته باشید «چه فرمودید؟» و پیش از آنکه او سوالش را تکرار کند پاسخ داده باشید مفهومش این خواهد بود که صدای ثبت شده در حافظه ی شنوایی خود را دوباره مورد استفاده قرار داده اید تا بدانید که او چه خواسته است. اصوات و تصاویری که دوباره مورد استفاده قرار می گیرند وارد حافظه ی کوتاه مدت می شوند ، اینجاست که آنها دقت ما را به خود جلب می کنند و احتمالا تفسیر می شوند. تنها اطلاعات وارد شده به حافظه ی کوتاه مدت به شیوه ی شناختی پردازش می شود و شانس پیدا می کند که به حافظه ی بلند مدت برود و برای همیشه باقی بماند.

حافظه ی کوتاه مدت: انتخاب و دقت

چشم خود را از کتاب بردارید و آنچه را که در حوزه ی دید شما قرار دارد روی کاغظ بنویسید بعد سعی کنید احساس هایی را که دریافت می کنید و افکاری را که همین حالا به ذهن شما می رسد بشمارید. اینجاست که از حافظه ی کوتاه مدت خود فهرست برداری می کنید.

حافظه ی حافظهی کوتاه مدت محل کار یا« دفتر کار» ذهن است. در دفتر کار همیشه پرونده ای داریم که روی آن نوشته ایم: « در دست اقدام». برای بررسی کارهای موجود در آن وقت صرف می کنیم: آنها را رد می کنیم یا انجام می دهیم و برای بعد نگه می داریم. حافظه ی کوتاه مدت نیز همین کار را انجام می دهد. بر این اساس در حافظه ی کوتاه مدت برخی موارد را مورد توجه قرار می دهیم، برخی دیگر را بلافاصله رد می کنیم یا مدتی نگه می داریم یا محتوا را خالی می کنیم تا برای اطلاعات بعدب جا داشته باشیم. اطلاعات را تا زمانی در حافظه ی کوتاه مدتنگه می داریم که آنها را ارزیابی کنیم، سازمان دهیم، با اطلاعات جدید پیوند دهیم یا با اطلاعات قدیمی بیرو کشیده شده از حافظه ی بلند مدت ترکیب کنیم. بنابراین حافظه ی کوتاه مدت دو کار دارد: انتخاب و پردازش اطلاعات جاری، و ذخیره ی خاطرات به مدت کوتاه. چون حافظه ی کوتاه مدت در حال کار و فعالیت است، بنابراین گنجایش آن محدود است.

انتخاب

چگونه تصمیم می گیریم که اطلاعات اجازه ی ورود به حافظه ی کوتاه مدت بدهیم یا ندهیم؟ براساس مطالعات مغز محرکها را با فرایندی  که دقت انتخابی نامیده می شود دریافت می کنند. در مرحله ی حافظه ی حسی به طور خودکار یا به طور ارادی آنچه را که باید به حافظه ی کوتاه مدت بفرستیم انتخاب می کنیم.

اگر به طور عمده به برخی محرک ها توجه نکنیم دستگاه عصبی به جای ماانتخاب خواهد کرد. در دوره ی تکامل چون دقت به محرک های تازه عاملی مهم برای بقا بود محرک های غیر عادی و ناآشنا بیش از بقیه انتخاب می شد. به خاطر محرک های تازه بود که انسان های اولیه می توانستند ز چنگ حیوانات خطر ناک جان سالم در برند. به همین دلیل است که صدای غیر عادی و حرکات نسبت به محرک های آشنا بیشتر شانس دارند که به حافظه ی کوتاه مدت وارد شوند. علاوه بر محرک های تازه محرک های مربوط به ارضای نیاز های بنیادی مثل گرسنگی و تشنگی خود به خود انتخاب شده است. این انتخاب نیز یک مکانیسم بقاست. با این همه باید قبول کنیم که وقتی رژیم غذایی داریم توجه به همه ی بوهای خوب غذاها ناخوشایند خواهد بود.

خوشبختانه انتخاب محتوای حافظه ی کوتاه مدت نیز می تواند ارادی باشد. در هر زمان شما می توانید اطلاعات ذخیره شده در حافظه ی بلند مدت را به کار بگیرید تا دقت خود را جهت دهید. مثلا اگر تصمیم دارید در روانشناسی عمومی نمره ی 20 بگیرید به جای آنکه حافظه ی کوتاه مدت خود را با خواب و خیال پر کنید به گفته های استاد و آنچه که در کلاس اتفاق می افتد توجه کنید.

هر بار که دقت شما از محرک اصلی منحرف می شود می توانید از انتخاب محرک نامربوط منصرف شوید و برآنچه واقعا مهم است تمرکز کنید . اهداف و اطلاعات  ذخیره شده در حافظه ی بلند مدت می توانند بر محرک های تازه مثل عبور یم ناآشنا و بر محرک های مربوط به نیاز ها مثل بوی پیتزا پیشی گیرند.

به محض آن که اطلاعات انتخاب می شود و به حافظه ی کوتاه مدت می رود دنباله ی پردازش آن به دو ویژگی حافظه ی کوتاه مدت بستگی پیدا می کند: محدودیت زمانی و محدودیت گنجایش. این دو عامل در توانایی به یادسپاری ما اثری مهم دارند.

مدت حافظه یکوتاه مدت

اصوات و تصاویر حداکثر 30 ثانیه در حافظه ی کوتاه مدت باقی می مانند. با این همه آنها می توانند دوباره به حافظه ی کوتاه مدت  برگردند تا به مدت زیادی پردازش شوند. باز هم به الگویی که در تصویر 1-5 نشان داده شده است نگاه می کنیم . پیکان ها راههایی را که اطلاعات طی می کنند تا به حافظه ی کوتاه مدت برگردند نشان می دهند. اولین راه از حافظه ی حسی عبور می  کند. اگر احساس ( صدا، بو و ...) طول بکشدمی تواند به حافظه ی کوتاه مدت نیز برود. راه دم ، راه تکرار است که با پیکان خمیده  نشان داده شده است. وقتی شماره ای را در دفترچه تلفن پیدا می کنید، آن را تکرار می کنید تا لحظه ی تلفن زدن در حافظه ی کوتاه مدت خود نگه می دارید. اگر به مدت بیشتر از 30 ثانیه حواس شما را پرت کنند مجبور خواهید شد دوباره به دفترچه تلفن مراجعه می کنید و شماره را به حافظه ی حسی خود بدهید.

در آزمایشگاه می توان می توان مانع تکرار آزمودنیها شد، بدین صورت که برای آنها تداخل به وجود آورد. تداخل فعالیتی است که کل دقت آزمودنیها را به خود جلب می کند و آنها را از پذیرفتن هر چه در حافظه ی کوتاه مدت دارند باز می دارد. مثلا پس از آنکه آزمودنیها فهرست لغات را حفظ کردند بلافاصله از آنها می خواهند که از عددی شروع کنند و به طور معکوس سه به سه بشمارند. این کار اجازه نمی دهد که آزمودنیها بتوانند لغاتی را که می خواستند به حافظه ی خود بسپارند تکرار کنند آنها لغات را در کمتر از 18 ثانیه فراموش می کنند(تصویر  2-5).

                                                                                         100
                                                                                                                                                                                              90                                                                                                                     

                                                                                                                                                                                    80

                                                                                                                                                                                   70

                                                                                                                                                                                    60

درصد کلمات به یاد مانده

                                                                                                                                                                                    50

                                                                                                                                                                                    40

                                                                                                                                                                                             30

                                                                                                                                                                                             20

                                                                                                                                                                                             10

 20                   18                 15                10                   5                   0                                                               

                                                                                                            مدت یاد آوری( به ثانیه)                           

تصویر 2-5. سرعت فراموشی اطلاعات موجود در حافظه ی کوتاه مدت. این تصویر سرعت فراموشی را زمانی که تداخل مانع تکرار کلمات موجود در حافظه ی کوتاه می شود، نشان می دهد.

 

تکرار، وسیله ی خوبی برای جبران کوتاهی حافظه ی کوتاه مدت است زیرا اطلاعات اغلب نیاز دارند پیش از ذخیره شدن تجدید نظر و تجدید سازمان یابند. با این همه تکرار ضرر نیز دارد: حافظه ی کوتاه مدت را پر می کند و به اطلاعات تازه اجازه ی ورود نمی دهد.

گنجایش حافظه ی کوتاه مدت

گنجایش حافظه ی یک کامپیوتر کوچک حداقل یک میلیون عنصر است در حالی که کنجایش حافظه ی کوتاه مدت تقریبا هفت عنصر بیشتر نیست . اگر ندانید از حافظه ی کوتاه مدت خود به نحو بهتر کار بکشید ضعف گنجایش آن ضرر بزرگی خواهد بود.

گنجایش حافظه یکوتاه مدت سالها پژوهشگران را به خود مشغول داشته است. طبق نوشته ی لغت نامه دهخدا « در میان اعداد شماره ی هفت از قدیم مورد توجه اقوام مخطلف جهان بوده است ، اغلب در امور نیک و بد به کار رفته است. عدد هفت در تاریخ و مذهب جهان در تصوف و سنن اهمیت زیاد داشته است و شماره ی بسیاری از امور هفت بوده است: هفت طبقه ی زمین، هفت فرشته ی مقدس در نظر بنی اسرائیل ، هفت بار طواف به دور کعبه در دوره ی جاهلیت هفت در و هفت طبقه ی دوزخ در قرآن ، هفت عضوی که در سجده باید بر زمین باشد، هفت شهر عشق، هفت خان رستم، هفت خط، هفت پشت، هفت روز هفته و ...»

  دو هفته رفت و هنوز آن مه دو هفته نیامد                           برشته گشت دل و آن به رشت رفته نیامد

  چو گل به وعده ی یک هفته بود خدا را                               چه شد که وعده ی یک هفته شد دو هفته نیامد

                                                                                                                                                                        شهریار

تحقیق در باره ی گنجایش حافظه یکوتاه مدت نتایج گمراه کننده به بار می آورد. مثلا، آزمودنیهایی که هجاهای بی معنا مثل ZIQ و MUZرا حفظ می کنند، هر بار می تواند سه تای آنها را در حافظه ی کوتاه مدت نگهدارند. در مقابل آزمودنیهایی که کلمان را حفظ می کنند معمولا می توانند تا هفت کلمه را نگهدارند.

برای تبیین این عدم تجانس ظاهری روانشناسان معتقدند که در حافظه ی کوتاه مدت اطلاعات به صورت واحد ها گروه بند ی می شود و تعداد واحد های مورد قبول بین 5 و 9 است(2± 7) . آزمودنیها در هر نوبت تنها می توانند سه هجای بی معنا را بیاد بیاورند  زیرا حافظه ی کوتاه مدت  حروف هجاهای بی معنا را جداگانه پردازش می کنند و در نتیجه  نمی توانند بیشتر از 9 حرف بپذیرند. اما هر کلمه صرف نظر از این که چند حرف داشته باشد یک واحد به حساب می آید به طوری که حافظه ی کوتاه مدت می تواند تا 9 کلمه کامل را نگه دارد. جای دادن شماره های تلفن در حافظه ی کوتاه کدت آسان است، زیرا از هفت رقم تشکیل می شود.( اعداد نیز مثل حروف هجاهای بی معنا جداگانه پردازش می شود).

آیا می توان نتیجه گرفت که گنجایش حافظه ی کوتاه مدت  خیلی محدود است؟  بلی اما در شرایط عادی نیاز نداریم بیش از چند عنصر در حافظه ی کوتاه مدت  نگهداریم. اگر حافظه ی کوتاه مدت بار اضافی داشته باشد مثل دفتر کاری خواهد بود که بیش از اندازه شلوغ است. از طرف دیگر برای افزایش تعداد عناصری که بتوانند در حافظه ی کوتاه مدت جای بگیرند روش های زیادی وجود دارد. یکی از آنها عناصری که بتوانند در حافظه ی کوتاه مدت جای بگیرند روش های زیادی وجود دارد. یکی از آنها گروه بندب یا قطعه قطعه کردن اطلاعات است. مثلا می توان با حروف کلماتی درست کرد یا کد شهرستان یا کد منطقه را به صورت واحد های جداگانه در نظر گرفت. مثلا می توان شماره ی 02166951943را به پنج واحد جداگانه تقسیم کرد: 43-19-95-66-021. برای کمک به افرادی که  دشواری خواندن دارند توصیه می شود که کلمات را به صورت عبارت ها گروه بندی کنند با این روش چشمها کمتر توقف می کنند و مغز واحد های کمتری را پردازش می کند.

پژوهشگرانی که حافظه ی شطرنج بازان تازه کار را با حافظه ی شطرنج بازان حرفه ای مقایسه کرده اند در یافته اند که گروه اخیر به روش گروه بندی متوسل می شود. پژوهشگران شکل بندیهایی از مهره های شطرنج را به آزمودنیهای خود نشان داده اند. پس از آن که شطرنج بازان به مدت پنج ثانیه به آنها نگاه کرده اند تازه کارها اغلب توانسته اند چند موقعیت را به یاد بیاورند در صورتی که حرفه ایها همه ی آنها را به خاطر می آورده اند. در واقع شطرنج بازان حرفه ای می توانند مهره ها را در داخل گروه ها و همرا با معنای آنها ببینند همان طور که شما به هنگام خواندن این مطالب کلمات معنی دار می بینید نه حروف جدا از هم. وقتی پژوهشگران مهره ها را به طور تصادفی بر روی صفحه ی شطرنج قرار می دهند، شطرنج بازان استادکار در مقایسه با شطرنج بازان تازه کار حافظه ی بهتری نشان نمی دهند.

استفاده ی موثر از حافظه ی کوتاه مدت

همه مردم از حافظه ی کوتاه مدت خود حداکثر استفاده را نمی برند. برخی اشخاص معمولا پنج «خانه» از هفت خانه آن را بکار می برند. تحقیق نشان می دهد کسانی که در نگاه اول حافظه ی کوتاه مدت آنها ضعیف به نظر می رسد کسانی هستند که از این توانایی به نحو موثر استفاده نمی کنند. به رغم محدودیت حافظه ی کوتاه مدت می توان آن را تقویت کرد. مثلا به منظور مطالعه حافظه یکی از معلمان هفت شکل به کودکان اول ابتدایی نشان می دهد بعد با انگشت به سه شکل اشاره می کند و بلافاصله همه ی هفت شکل را می پوشاند. پس از 15 ثانیه معلم از دانش آموز می خواه دکه سه شکل مورد مورد اشاره را به ترتیب نام ببرند.کودکانی که همچنان تمرکز خود را حفظ کرده بودند شکلها را به ترتیب صحیح نام می برند اما کودکانی که در مدت 15 ثانیه به چیز دیگری فکر کرده بودند موفق نمی شوند. پس از آن معلم به کودکان توضیح می دهد که چگونه اطلاعات را در حافظه ی کوتاه مدت خود نگهدارند، آنها نیز به اندازه ی کودکانی که خود به خود راهبرد توصیه شده را به کار برده بودند نظم شکل ها را فراموش  می کنند. این تحقیق نشان می دهد که تمرکز برای یادگیری و سازماندهی اطلاعات و برای یادآوری اهمیت دارد.

اگر حافظه ی کوتاه مدت دست کم هفت عنصر را در خود جای میدهد، پس چرا وقتی اشخاصی را به ما معرفی می کنند، در یاآوری اسامی سه یا چهار نفر آنها این همه مشکل داریم؟ دراین موقعیت گنجایش و مدت حافظه ی کوتاه مدت هر دو علیه شما وارد عمل می شون. برای حفظ کردن اسمی که می شنوید باید به آن دقت کنید و در بین سایر اطلاعا حق تقدم را به آن بدهید. اگر می خواهید اسم کسی را به یاد بیاورید تا با او وارد صحبت شوید باید آن را به حافظه ی بلند مدت خود بفرستید. اگر چیز دیگری فضای حافظه ی کوتاه مدت شما را اشغال کند، انتقال صورت نخواهد گرفت و تداخل به وجود خواهد آمد. بنابراین، روی اسم متمرکز شوید و آن را تکرار کنید.

وقتی شخصی را به شما معرفی می کنند، احتمالا از تمام گنجایش حافظه ی کوتاه مدت خود استفادهمی کنید. به این ترتیب که به ظاهر او می اندیشید و نکات برجسته اش را در نظر می گیرید. حتی اگر به این فکر باشید که اسم طرف مقابل را فراموش کنید کافی خواهد بود تا فضای حافظه ی کوتاه مدت شما پر شود.

کسانی که به هنگام معرفی شدن عصبی هستند با گفتن این جمله که نمی توانند اسامی را در حافظه ی خود نگه دارند کل فضای حافظه ی کوتاه مدت خود را پر می کنند. بر عکس اشخاصی که می توانند اسامی دیگران را در حافظه ی خود نگه دارند آنهایی هستند که اسامی را به طور ذهنی یا با صدای بلند تکرار می کنند به علاوه آنها تا زمانی که پایداری خاطرات خود را امتحان نکرده اند، تسلیم هواس پرتی نمی شوند.

پردازش دیداری و شنیداری

در حافظه ی کوتاه مدت اطلاعات به صورت دیداری یا شنیداری کد گذاری می شود روان شناسان این ویژگی حافظه ی کوتاه مدت را نظام کد گذاری مضاعف نامیده اند. در مقابل یک شی مثلا درخت ما از کد دیداری استفاده می کنیم. حافظه ی کوتاه مدت اطلاعات را به صورت تصویر ذهنی پردازش می کند و خاطره ای که از درخت نگه میداریم شکل تصویری به خود می گیرد سعی کنید تعداد درهایی را که در خانه ی شما وجود دارد به خاطر بیاورید اگر اطاق ها را در ذهن خود مجسم کنید می توانید از آنها بگذرید و درها را بشمارید تعداد زیادی از افراد می توانند از اشیا تصاویر ذهنی بسیار روشن تشکیل دهند از طرف دیگر وقتی کلمات را می شنوید یا می خوانید برای پردازش آنها از کد گذاری شنوایی نیز استفاده می کنید.مثلا کلمه ی درخت با قالب کلمه وارد حافظه ی کوتاه مدت می شود نه با قالب خود درخت به نظر می رسد که کد گذاری شنوایی و کد گذاری بینایی مستقل از یکدیگر هستند.

چون اطلاعات هدایت شده به سوی حافظه ی کوتاه مدت  یک راه بینایی و یک راه شنوایی در پیش می گیرد وقتی می خواهید چیزی را حفظ کنید هر دو را بکار بگیرید تحقیق نشان می دهد آزمودنیهایی که کلمه ای را می خوانند یا آن را می شنوند اگر تصویر ذهنی مصداق آن کلمه را در ذهن خود مجسم کند بهتر می تواند بیاد بیاورد مثلا اگر اسامی هفت رنگ طیف مرعی را به نوشته ببیند و آنها را با صدای بلند بخواند وقسمت های مخطلف طیف مرعی را در ذهن خود مجسم کند بهتر یاد خواهند گرفت وبهتر یادآوری خواهند کرد.

 

سطوح پردازش

برای استفاده ی کامل از حافظه ی کوتاه مدت به جای توجه به ویژگی های سطحی اطلاعات می توانیم معنای عمیق آنها را در نظر بگیریم درمجالس اگر تنها به اسامی اشخاص و وضع ظاهری آنها توجه کنیم می توان گفت که به تحلیل سطحی دست زده ایماما اگر درباره ی سرگرمی ها مذهب یا افکار سیاسی آنهابحث کنیم تحلیل عمیق تری انجام خواهیم داد و بیشتر شانس خواهیم داشت که در ملاقات بعدی اسامی آها را به خاطر بیاوریم بر اساس فرضیه سطوح پردازش تحلیل عمیق تر ورود اطلاعات به حافظه ی بلند مدت و در نتیجه به یاد سپاری آنها را راحت تر می کند در مطالعات مربوط به سطوح پردازش آزمودنی هایی که در بین تعداد زیادی کلمه ، کلمات هم قافیه را پیدا می کنند یا آنهایی را که به حروف بزرگ نوشته شده است علامت می زنند. تحلیل سطحی انجام می دهند اما آزمودنیهایی که در همان فرصت به دنبال کلمات مترادف می گردند تحلیل عمیق تری را انجام می دهند و در نتیجه کلمات را به صورت یک پارچه یاد می گیرند و حافظه ی بلند مدت را بهتر سازمان می دهند. بنابراین وقتی به معنای کلمات توجه می کنیم به پردازش عمیق تر دست می زنیم و انتقال اطلاعات به حافظه ی بلند مدت را تسهیل می کنیم.

حافظه ی بلند مدت: مخزن خاطرات

بر خلاف حافظه ی حسی و حافظه ی کوتاه مدت، حافظه بلند مدت از نظر گنجایش و مدت نا محدود است این حافظه اطلاعات را برای مدت نامحدود نگه می دارد و هرگز اشباع نمی شود با این همه اطلاعات موجود در حافظه ی بلند مدت برای آن که بعدا یادآوری شود باید سازمان یابد اگر می خواهید یادداشت هایی سر کلاس ، نوارها ، کتاب ها و سایر وسایل خود را به سرعت پیدا کنید باید آنها را به شیوه ی مناسب طبقه بندی و مرتب کنید به علاوه اطلاعات در جریان انتقال از حافظه ی کوتاه مدت به حافظه ی بلند مدت برچسب می خورد یا کد گذاری می شود. اطلاعی که خوب کد گذاری و خوب طبقه بندی نشود به دشوار پیدا خواهد شد مثل کتابی که در کتابخانه ی بزرگی درست طبقه بندی و درست چیده نشده است می دانیم که این کتاب در کتابخانه است اما نمی توانیم آن را پیدا کنیم. درست چیدن اطلاعات مثل چیدن اشیا به زمان و تلاش احتیاج دارد.

قسمتی از این فرآیند در خواب انجام می گیرد برخی پژوهش گران معتقداند که در طول خواب REM( دوره ای که  با رویا همراه است) مغز اطلاعاتی را که در طول روز به حافظه بلند مدت اضافه شده است دستکاری می کند و آنها را به طور مرتب می چیند.

آیا می توان به کمک نوار ضبط سوت در خواب نیز یاد گرفت؟ به نظر می رسد که خیر. با استفاده ازEEG یا نوار مغذی پژوهشگران نشان داده اند که یاد گیری محتوای یک نوار پیش از خواب رفتن انجام می گیرد آزمودنی هایی که محتوای نوار ها را به همراه با خواب آلودگی  می شنوند به پنجاه درصد سوالاتی که در باره ی محتوای نوار پرسیده می شود پاسخ می دهند. کسانی که بین خواب و بیداری نوار را گوش می دهند به پنج درصد سوالات پاسخ می دهند و بالاخره آزمودنی هایی که به هنگام پخش نوار به طور کامل در خواب به سر می برند هیچ چیز به یاد نمی آورند این تحقیق به طور غیر مستقیم نشان می دهد که وقتی در کلاس خواب آلود هستید چیز مهمی یاد نمی گیرید برای کد گذاری و ذخیره سازس اطلاعات گوش به زنگید و هوشیاری و ضرورت تام دارد  کوچکترین عدم هوشیاری در رانندگی کافی است که راننده را به همراه سایر سرنشینان به ته دره بفرستد.

اعتبار حافظه ی بلند مدت

اغلب مطمئن هستید که یک رویداد خاطره ی درستی دارید اما شخص دیگری از همان رویداد خاطره ی متفاوتی دارد و او نیز به اندازه ی شما معتقد است  که آنچه به یاد می آورد درست است علت این اختلاف چیست؟ حافظه ی بلند مدت بدین صورت تشکیل می شود که حذف، اضافه و تغییر شکل هایی به وجود می آود وقتی متوجه می شوید که خاطرات واضحما باسازی درست رویدادها نیست. در تعجب فرو می روید روانشناسان که حافظه را مطالعه می نمایند چگونگی تغییر شکل خاطرات در طول کد گذاری طبقه بندی و ذخیره سازی را کشف کرده اند.

الیزابت لوفوتوس نشان داده است که خاطرات در اثر نیاز ها و پیشداوریها و در اثر نگرش های فرد تغییر شکل می یابد او در یکی از آزمایش های خود عکسی را به آزمودنی ها نشان می دهد که در آن مردی سیاه پوست با یک کلاه در دست و مردی سفید پوست با یک تیغ سلمانی در دست دیده می شود پس از چند روز وقتی آزمودنیها پرسیده می شود که در آن عکس چه دیده اند اکثر آنها می گویند که تیغ سلمانی در دست سیاه پوست بوده است بنابر این پیشداوریها اغلب به صورت الگو عمل می کنند و ادراک ها را سازمان می دهند الگو های ذهنی به خاطرات رنگ می دهند و آنها را اغراق آمیز می کنند.در مورد تغییر شکل حافظه مثال دیگری می آوریم لوفوتوس و همکارانش فیلمی را به آزمودنیها نشان می دهند که در آن دو تصادف اتومبیل دیده می شوند پس از پایان فیلم از آزمودنی ها می خواهند که پرسش نامه ای را پر کنند یکی از سوالات پرسشنامه به سرعت اتومبیل ها در لحظه ی تصادف مربوط می شد اما شیوه ی طرح آن در پرسشنامه فرق می کرد در نصف پرسشنامه ها از آزمودنیها پرسیده بودند به نظر شما سرعت اتومبیل ها در لحظه ی به هم خوردن چقدر بوده است؟ در نصف دیگر پرسیده بودند به نظر شما سرعت اتومبیل ها در لحظه ی تصادف چقدر بوده است؟ بررسی نتایج نشان می دهد که هر وقت کلمه ی تصادف در پرسشنامه بوده است سرعت اتومبیل  بیشتر از موقعی که کلمه ی بهم خوردنوجود داشت. براورد شده است.

آزمودنیهایی همین آزمایش یک هفته ی بعد نیز به صورت مورد سوال قرار می گیرند آیا در همان فیلم شیشه شکسته دیده اید چون در فیلم شیشه شکسته وجود نداشت پاسخ های مثبت غلط به حساب می آمد 14 درصد آزمودنی هایی که در پرسش نامه ی آن ها از به هم خوردن دو اتومبیل صحبت شده بود پاسخ مثبت می دهند در حالی که این زقم در مورد آزمودنی هایی که در پرسشنامه ی آنها از تصادف دو اتومبیل سخن به میان آمده بود32 درصد بود حافظه ی حسی و حافظه ی کوتاه مدت مثل نوار ضبط صوت وفیلم اطلاعات را به طور دقیق و صحیح در باره ی تولید می کنند اما انتقال به حافظه ی بلند مدت استکه اطلاعات را تغییر شکل می دهد بنابراین آزمودنیهایی که جملاتی را می خوانند اگر در مدت 30 ثانیه مورد پرسش قرار گیرند می توانند آنها را به طور صحیح به یاد باورند زیرا اطلاعات هنوز در حافظه ی کوتاه مدت باقی است آزمودنیهایی که پس از 30 ثانیه مورد پرسش قرار می گیرند اما اجازه پیدا نمی کنند جملات را تکرار کنند جملاتی می گویند که همان معنای جملات اول را دارد اما فرمول بندی آنها متفاوت است فرمول بندی صحیح جملات در جریان تحکین و ذخیره سازی اطلاعات در حافطظه ی بلند مدت از بین می رود.

چرا نسخه ی اصلی در حافظه ی بلند مدت ثبت نمی شود؟ به نظر می رسد که  به هنگام کد گذاری معنای اطلاعات بیشتر از شکل فیزیکی آنها اهمیت پیدا می کند مغز پیش از ذخیره سازی یا طبقه بندی اطلاعات را تحلیل می کند تا جایی آن را در بین اطلاعات مشابه موجود تعیین می کند در جریان تحلیل مغز عناصر را کم و زیاد می کند یا دوباره سازمان می دهد در اغلب موارد خاطره ی بازسازی شده به اندازه ی نسخه ی اصلی مفید است ما نیاز نداریم همه چیز را با جزییات تمام یاد آوری کنیم بلکه نیاز داریم کل محتوا را بفهمیم با این همه موقعیت هایی وجود دارد که باید خاطرات را به طور صحیح نگه داریم مثلا وقتی اشعار یا مکالمات لازم برای نمایش را حفظ می کنیم از حافظه ی خود می خواهی که نسخه ی دوم را به طور استثنایی درست نگه دارد این واقعا دشوار است زیرا حافظه ی بلند مدت برای آن آماده نشده است .

از طرف دیگر به این علت نسخه تغییر شکل یافته رویداد ها را نگه می داریم که به هنگام تحلیل اطلاعات تصورات و استنتاج هایی به عمل آوریم این تصورات برای مدتی حافظه ی کوتاه مدت را اشغال می کند بعد در کنار اطلاعات تحلیل شده قرار می گیرد اینجاست که نمی توانیم تصورات خود را از واقعیت جدا کنیم فرض کنید یکی از دوستانتان با قیافه ی غم انگیز به شما می گوید: ( پروین به دنبال گربه می دوید که با اتومبیلی برخورد می کند) شما می توانید این تصورات را در ذهن خود داشته یاشید پروین حتما دختر بچه ی شیطونی است چون معمولا پسر بچه ها به دنبال گربه ها می دوند پروین در کوچه به دنبال گربه می دوید پروین زخمی شده و حالا در بیمارستان بستری است پروین کشته شده است. چند روز بعد خاطره ای که از گفته ی دوستتان به یاد می آورید چنین است دخترش در کوچه به دنبال می دود با اتومبیلی برخورد می کند و حالا در بیمارستان بستری است.

 به نظر می رسد مغز منابع اطلاعاتی را بطور دقیق طبقه بندی نمی کند و این کار یکی از علت های خطاهاست شما آنچه را که شنیده اید به یاد می آورید اما نه الزاما شخصی را که از او شنیده اید این کار  در صورتی که بخواهید به منابع معتبر به اندازه ی منابع مشکوک دقت داشته باشید حرکت خوبی نخواه بود مثلا فرض کنید یکی از هنر پیشه های سینما در تلوزیون مساحبه ای انجام می دهد و نظر خود را در باره ی رژیم لاغری اعلام می کند پس از مدتی امکان دارد با اطمینان کامل بگویید که این اطلاعات را از یک متخصص تغذیه شنیده اید بنابراین احتمال دارد یک پیام بی اعتبار به مرور زمان اعتبار به دست آورد و قانع کننده باشد این پدیده اثر نهفتگی نامیده شده است  آیا تا به حال اتفاق نیفتاده است که عقیده ی تازه ای بشنوید و به علت این که  با الگو های فکری شکا مخالف بوده بلافاصله آن را رد کنید اما به مرور زمان بپذیرید؟ اگر چنین بوده است تحت تاثیر اثر نهفتگی قرار گرفته اید .

حافظه ی معنایی و حافظه ی رویدادی

چرا در یادآوری منبع اطلاعات این همه دشواری داریم در صورتی که ممعنای آنها را به خوبی تحلیل می کنیم روانشناسان بر این عقیده اند که ما برای پیدا کردن معنای اطلاعات از یک نوع حافظه و برای تعیین محل یا لحظه ای که آن را دریافت کرده ایم از نوع دیگری استفاده می کنیم با این همه آنها نمی دانند که چرا استفاده از یکی از آنها آسان تر از استفاده از دیگری است .

در اولین نوع حافظه ی بلند مدت یعنی حافظه ی معنایی رودادها و روابط آنها ذخیره می شوند حافظه ی معنایی مانند فرهنگ لغات یا دایره معارف مقدار زیادی اطلاعات منظم و قابل دسترس دارد ( مثل ماه های سال و جدول های ریاضی) اطلاعی که به حافظه ی معنایی وارد می شود می تواند دوام پیدا کند و با اطلاعات تازه مقایسه شود دومین نوع حافظه ی بلند مدت  یعنی حافظه یرویدادی ویژگی زندگی نامه شخصی را دارد این حافظه اطلاعات مربوط به لحظه ها و مکان های تولید رویداد ها ی زندگی را شامل می شود سالها پیش وقتی خواندن کلمه ی گربه را یاد گرفته اید تلاش کرده اید تا آن را با حیوانی که این کلمه با آن دلالت می کند پیوند دهید  از آن زمان به بعد کلمه ی گربه را به دفعات غیر قابل محاسبه خوانده اید و آن معانی متعددی در حافظه ی معنایی خو ثبت کرده اید شما هر وقت این کلمه را می خوانید به آن معانی دسترس پیدا می کنید اما اگر از شما بپرسند که در چه تاریخ ها و در چه مکان هایی این کلمه را خوانده اید مجبور خواهید شد به حافظه ی رویدادی خود مراجعه کنید و برای باز یابی اطلاعات دشواری خواهید داشت. حافظه ی معنایی یادآوری شناخت های کلی را در بر می گیرد اما حافظه ی رویدادی خاطره ی حوادثی است که شخصا تجربه کرده ایم.

تمرین

به آنچه در مراسم جشن فارغ التحصیلی از دبیرستان یا قبولی در دانشگاه خورده اید فکر کنید حالا به شامی که سه شب پیش خورده اید بیندیشید تردید ندارم که غذای دوم به غذای اول برای شما خاطره ای زنده و بیاد ماندنی فراهم نیاورده است مگر این که شب عید یا اولین شامی باشد که با نامزد خود خورده اید. رویداد هایی که اهمیت دارد ( اخذ مدرک، ازدواج، تولد کودک، خرید اولین خانه) به صورت شاخص عمل می کند و در نتیجه  رویداد های مهم  نامیده می شوند بر اساس این رویداد ها می توانیم در حافظه ی خود عقب و جلو برویم تا موقعیت هایی  رویداد های همزمان را باز یابی کنیم بدون رویداد های مهم دشوار است که بتوانیم از حافظه ی رویدادی خود اجزای واقعیت ها و حرکات روزانه را بیرون بیاوریم.

حال به فکر نام معلم و اسامی همکلاسی های خود در کلاس اول ابتدایی بیفتید به چه راحتی نام معلم خود را به یاد می آورید؟ چه تعداد از  اسامی همکلاسی خود را بدون دشواری یادآوری می کنید؟ اسامی آنها را روی کاغذ بنویسید. حال به یاد افرادی که چند هفته یپیش در یک مهمانی ملاقات کرده اید بیفتید سعی کنید اسامی آنها را نیز بیاد بیاورید و روی کاغذ بنویسید در یادآوری کدام یک از این سه مورد راحت تر هستید  حتما معلم کلاس اول را راحت تر از بقیه یاآوری کرده اید. اسامی همکلاسی های خود را نیز راحت تر از اسامی کسانی که در مهمانی دیده اید . زیرا معلم کلاس اول تنها یک نفر است نه ماه در کلاس او بود ه اید و بارها اسم او را تکرار کرده اید اسامی بچه های کلاس اول را نیز بارها تکرار کرده اید و احتمالا عکس های آنها را در زمان های مخطلف در آلبوم خود دیده اید اما در مورد سوم هیچ یک از آن حالت ها وجود نداشته است.

سازماندهی حافظه ی بلند مدت

تصویر 3-5 سازماندهی فرضی مفاهیم در حافظه ی بلند مدت را نشان می دهد روانشناسان معتقد اند که حافظه ی بلند مدت اطلاعات را به صورت سلسله مراتب سازمان می دهد و از راههای ما را به بازیابی یک عنصر هدایت می کند.

شما هر بار که می گویید « در نوک زبانم هست» می توانید از روابطی که عناصر حافظه بلند مدت را به یکدیگر پیوند می دهد صحبت کنید این پدیده رایج موارد خاصی از فراموشی است حتی اگر نتوانی کلمه ای را تلفظ کنید می توانید بگویید چند بخش دارد با کدام حروف شروع و ختم می شود و با کدام کلمه هم قافیه است شما می دانید کلمات دیگری که به ذهنتان می رسد پاسخ های خوبی نیستند زیرا طول و تناسب لازم را ندارند اطلاعاتی را که آزمودنیها در باره ی کلمات در نوک زبان می دهند برای روانشناسان مفید است این اطلاعات به آنها کمک می کند تا روابط وتداعی هایی را طبقات حافظه ی بلند مدت را تشکیل می دهند تامین کند.

پدیده ی رایج دیگری که در باره ی سازماندهی حافظه ی بلند مدت اطلاعاتی در اختیار پژوهشگران می گذارد فرآخوانی کل  است. فرآخوانی کل یعنی یادآوری ناگهانی زنجیره ای از اطلاعات در اثر یک محرک مثلا شنیدن یک نام یا یک ترانه می تواند انبوهی از خاطرات و هیجان ها را زنده کند همچنین

 

 

 

                                          پوست دارد

                                            حرکت می کند

                                          می خورد

                                                 نفس می کشد

      حیوان

کوسه ماهی

ماهی آزاد

ماهی

شتر مرغ

قناری

پرنده

                                                                                                                                                                             بال دارد

                              باله دارد                   می پرد

                              شنا می کند                                                     پر دارد

                              آبشش دارد

                   قرمز است                  گاز میگیرد        پاهای بلند دارد آواز می خواند  

                   خوردنی است   خطر دارد        بزرگ است

                   برای تخم گذاری به رودخانه بر می گردد               نمی پرد

تصویر3-5 حافظه ی معنایی عقیده بر این است که حافظه ی معنایی به صورت سلسله مراتب مفاهیم تشکیل می شود.

مراجعه به یادداشتهای شخصی یا نگاه کردن به رویداد های مهم می تواند گروهی از خاطرات همرا ه آنها به یاد بیاورد به نظر می رسد که این افکار و این هیجان ها با حلقه هایی به یکدیگر وصل شده است و این حلقه ها چگونگی اتصال خاطرات قدیمی به یکدیگر را آشکار می سازد .

بازیابی

روش مورد استفاده مغز برای سازمان دادن خاطرات هر چه باشد هدف از ذخیره سازی این است که بتوانیم اطلاعات را بکار ببریم. بازگشت محتوای حافظه ی بلند مدت به حافظه ی کوتاه مدت را بازیابی می نامند . حافظه ی خوب داشتن یعنی به بخش عظیمی از اطلاعات ذخیره شده در حافظه ی بلند مدت دسترس داشتن.

دیروز از اتاق با آشپزخانه رفتم تا کاری را انجام دهم به محض رسیدن به آشپزخانه یادم رفت که چه می خواستم انجام دهم بعد مجبور شدم دوباره به اتاقم بروم تا یادم بیاید که چه می خواستم انجام بدهم. چرا؟ در اتاق  شاخصی بود که مرا به یاد آنچه می بایستی انجام ئمی دادم می انداخت اما این شاخص در آشپزخانه نبود در مدتی که به آشپزخانه می رفتم مسلما به چیز مختلفی فکر کرده ام و این کارآنچه را که در اتاق برای حافظه ی کوتاه مدت من به وجود آمده بود بیرون رانده است.شاخص محرکی است که فرآیند بازیابی عناصر در حافظه ی بلند مدت را راه می اندازد این شاخص می تواند یک سوال یا یک محرک بسیار ضعیف باشد که می تواند بدون آنکه به حساب آید حافظه ی ما را فعال کند مثلا بوی یک عطر و حرکات یک چهره می تواند به طور غیر منتظره خاطراتی را زنده کند بر این اساس شهریار گفته است.

                                 تا به دیوار و درش تازه کنم اهد قدیم                     گاهی از کوچه ی معشوقه خود می گذرم

 

بازشناسی و یادآوری

شخصی را در کوچه دیده اید و مطمئن می شوید او را قبلا دیده اید. برای آن که مشخص شود واقعه او را می شناسید از نوعی راهبرد بازیابی استفاده می کنید که بازشناسی  نامیده شده است. حافظه ی بلند مدت خود را می گردید تا ببینید محرک هایی که در پیش رو دارید ( چهره ی شخص ) قبلا اثری از خود برجای گذاشته اند یا نه. نتیجه ای که در اینجا به دست می آورید خیلی دقیق است اما زمانی که می خواهید اسم آن شخص را بدست بیاورید راهبرد بازیابی دیگری که دشوار است  و یادآوری نامیده می شود به کار می برید. شما بر اساس شاخصی که کلی تر از باشناسی یک اطلاع است پیش می روید و در حافظه ی بلند مدت خود اطلاعات خود اطلاعات همراه با محرک را جستجو می کنید مثلا چهره ی یک شخص نسبت به اسم او شاخص کلی تری است با این همه در اغلب موارد این شاخص کفایت نمی کند تا بتوانید نام شخص را در میان کلیه نام هایی که حافظه ی بلند مدت شما را اشغال کرده اند ردیابی کنید.

پاسخ گویی به سوالات تشریحی یک فعالیت یادآوری است. مثلا اگر استاد از شما بخواهد که بازشناسی را با یادآوری مقایسه کنید  مجبور خواهید شد که اطلاعات مربوط به این دو عبارت را از حافظه ی بلند مدت خود بیرون بکشید اما اگر یک سوال چند گزینه ای بدهد عناصری در پیش رو خواهید داشت که باید از بین آنها عناصری را که با اطلاعات قبلا ذخیره شده ارتباط دارند ردیابی کنید این فعالیت را بازشناسی گویند.

توانایی انسان برای بازشناسی چهره ها و تصاویر که به طور قابل ملاحظه ای رشد یافته موضوع تحقیقات متعددی شده است در یکی از این تحقیقات  10000 اسلاید را به مدت پنج روز به آزمودنی ها نشان می دهند. بعد دو اسلاید دیگر را نشان می دهند که یکی از آنها را آزمودنی ها هرگز ندیده بودند و دیگری در بین سری اول بود . در 98 درصد موارد آزمودنی ها می توانند اسلایدی را که قبلا دیده بودند بازشناسی کنند . پژوهشگران دیگر به هر آزمودنی پنج عکسی را که از آلبوم پایان تحصیلات  انتخاب شده بود و یکی از آن عکس دوست قدیمی آزمودنی بود نشان می دهند. پنزده سال پس از اخذ مدرک دیپلم  آزمودنی ها 90 درصد دوستان قدیمی خود را بازشناسی می کنند. حتی آزمودنی هایی که چهل سال پیش دبیرستان را تمام کرده بودند 75 درصد دوستان خود را بازشناسی می کنند.( تصویر 4-5)

بازآموزی

پژوهشگران برای مطالعه حافظه علاوه بر اندازه گیری یادآوری و بازشناسی باز آموزی را نیز مطالعه می کنند برای این کار آنها زمان صرف شده برای یادگیری نوبت اول را با زمان صرف شده برای یادگیری نوبت دوم در حالی که آزمودنی ها نمی توانند مطلب را نه یادآوری و نه بازشناسی کنند مقایسه می کنند. اگر باز آموزی یا یادگیری نوبت دوم نسبت به یادگیری نوبت اول به زمان کمتری نیاز داشته باشد.

 

 

                                                     100

                                                     90

                                                     80

درصد پاسخ های درست

                                                     70

                                 بازشناسی اسمها       60

                                 بازشناسی عکس ها     50

                                                     0

                         47     33      25      14      7      4      2     9      3

                                                                 سال    سال    سال     سال   سال   سال   سال   ماه    ماه

                                                                            زمان صرف شده پس از پایان تحصیلات

تصویر4-5 . بازشناسی . نمودار نتایج تحقیقی که در آن آزمودنی ها  می بایستی عکس های دوستان دوره ی دبیرستان خود را بازشناسی می کردند.

 

پژوهشگران نتیجه می گیرند که بخشی از مطالب ذخیره شده است.

مفهوم باز آموزی را در سال 1885 هرمان ابینگهاوس وارد روانشناسی آزمایشی کرد این پیشگام تحقیق در باره ی حافظه معمولا بیشتر از یک آزمودنی نداشت و آن نیز خودش بود. او فهرستی از هجاهای بی معنی مثل SIM و RAL فراهم می آود و زمان های مصرف شده برای یادگیری اولیه و یادگیری مجدد آنها را محاسبه می کرد هجاها ی بی معنی برای ابینگهاوس دو امتیاز داشت : ار عناصر یکسان تشکیل می شدند و ، برخلاف کلمات معانی و تداعی هایی به همراه نمی آورند ( هجای بی معنی یعنی دو حرف بی صدا که در وسط یک حرف صدا دار قرار دارند ). تحقیقات ابینگهاوس نشان می دهد ما از مطالبی که آموختیم حتی زمانی که خیال میکنیم آنها را به طور کامل فراموش کرده ایم خاطره ای برای خود نگه می داریم این نتیجه گیری باید شما را تشویق کند تا زبانی را که  سالها پیش آموخته اید حتی اگر نتوانید هیچ لغتی  از آن را نه به یاد بیاورید نه بازشناسی کنید دوباره از سر بگیرید. اگر روزی مجبور شدید در مورد همان زبان امتحان دهید پیش خود بگویید که یادگیری نوبت دوم سریعتر  از یادگیری نوبت اول خواهد بود .

چرا گاهی اتفاق می افتد مطلبی را که از حفظ کردن ان منصرف شده بودیم و خیال می کردیم فراموش کرده ایم، به یاد می آوریم؟

 تحقیق نشان می دهد که مغز ، برای حل مساله ای که مطرح شده است بدون اطلاع ما به کار خود ادامه می دهد تا به پاسخ برسد . روانشناسان این پدیده را اثر زایگارنیک نامیده اند .ظاهرا مساله حل نشده ما را به مبارزه وا می دارد فرایند های ادراکی ، به انتخاب اطلاعاتی که ما را در باره ی مساله مطلع می کند ادامه می دهند و ما مقوله های حافظه خود را آنقدر بررسی می کنیم تا اطلاعات مورد نیاز را پیدا کنیم. مثلا اگر از چند روز پیش سعی کنیم اسم کتاب دکتر محمد باقر هوشیار را بیاد بیاوریم احتمال دارد عنوان « سنجش هوش یا روانشناسی علمی » درست در وسط کلاس ادبیات فارسی به ذهن مابرسد .

تغییر شکل خاطرات

روانشناسان تصور می کردند که حافظه ی کوتاه مدت مثل سیمان تازه تغییر پذیر اما حافظه ی بلند مدت مثل سیمان خشک شده تغییر ناپذیر است همان طور که بعدا خواهیم دید محتوای حافظه ی کوتاه مدت واقعا آسیپ پذیر است و ممکن است از بین برود یا پیش از آن که به خاطره ی داییمی تبدیل شود  ، تغییر شکل یابد. اما بسیاری از روانشناسان معتقد اند که خاطرات حتی پس از ورود به حافظه یبلند مدت ممکن است تغییر شکل یابند .

ژان پیاژه برای نشان دادن تغییر شکل حافظه داستان زیر را نقل کرد:

« یکی از خاطرات من به زمانی بر می گردد که دو سال داشتم هنوز آن صحنه را که تا 15 سالگی باور داشتم به طور روشن میبینم در کالسکه ی خود نشسته بودم و پرستار آن را در خیابان شانزلیزه پاریش هول میداد که ناگهان مردی سعی کرد مرا بدزدد او کمربند مرا گرفته بود و پرستار با شجاعت تمام بین من و دزد ایستاده بود بر اثر درگیری پرستار زخم های زیادی برداشت و من هنوز زخمهایی را که او در چهره داشت به  طور مبهم می بینم بلافاصله مردم جمع شدند و ژاندارمی که شنل کوتاهی پوشیده بود و باتوم سفید به دست داشت از راه رسید و دزد پا به فرار گذاشت من هنوز کل آن صحنه را ببینم و حتی می توانم محل آن را نشان دهم :نزدیک ایستگاه مترو وقتی 15 ساله شده بودم پدر ومادرم از پرستار قدیمی کن نامه ای دریافت کردند که ورود او به « انجمن تبلیغات مذهبی و کمک مستمندان» را خبر میداد او خواسته بود که گناهان گذشته اش را اعتراف کند و مخصوصا ساعتی را که پدر و مادرم به خاطر شجاعت او در مقابل بچه گفت به عنوان کادو به او داده بودند برگرداند او کل داستان را ساخته بود و زخم ها را نیزخودش ساخته بود بنابر این من داستان پرستار خود را که پدر و مادرم آن را باور کرده بودند شنیده بودم  و آن را به صورت یک خاطره بینایی در گذشته طراحی کرده بودم ، خاطره یک خاطره ، اما غلط»

همان طور که اینم مثال نشان می دهد روشنی یک خاطره الزاما نمی تواند دلیل بر درستی آن باشد . روانشناسان احساس درستی خاطرات را به شیوه های مختلف مطالعه کرده اند مخصوصا آنها به  خاطرات روشن علاقه مند شده اند  خاطرات روشن یعنی تصاویر ذهنی زنده ای که به رویدادهای شگفت انگیز و تاثر آمیز مربوط می شود. این خاطرات شکل غالب های ناگهانی و فوری به خود می گیرد.

 ترور شخصیت ها حمله ناوگان آمریکا به هواپیمای مسافربری ایران در آسمان خلیج فارس انتخاب برخی رئیس جمهورها که خیلی خبر ساز می شود پیوزی تیم فوتبال ایران بر تیم فوتبال مثلا عربستان واقعه یازده سپتامبر 2001 حکله ی آمریکا به عراق خاطراتی هستند که در ذهن اکثر شاهدان عینی نقش بسته اند این خاطرات به طور مرتب تکرار می شوند این تکرار تعداد و کیفیت تداعی های همراه رویداد ها را افزایش می دهد و به روشن ماندن خاطرات کمک می کند اما تحقیقات نشان می دهد که خاطرات روشن یعنی خاطرات رویداد های تکان دهنده نیز به مرور زمان تغییر شکل میابد.

خاطرات چگونه تغییر شکل میابد ؟ عوامل زیادی خاطرات را تغییر شکل می دهند همان طور که در قسمت قبلی نشان دادیم خاطرات بلند مدت ( بر خلاف خاطرات حسی و کوتاه مدت ) رونوشت های درست واقعیت ها نیست در جریان فهرست بندی و ذخیره سازی در حافظه ی بلند مدت ترتیب رویداد ها را عوض می کنیم برخی اجزا را حذف می کنیم و در عوض عناصر دیگری به آنها اضافه می کنیم تا بتوانیم خاطرات تازه را در کنار اطلاعات مربوط قرار می دهیم و علاوه ما در جدا کردن تصورات خود از واقعیت ها و یارآوری آنها دشواری داریم همچنین پژوهشگران کشف کردند که اطلاعات ارائه شده پس از رویداد اصلی می تواند در مکتنیسم های یاد سپاری اثری مهم داشته باشد.

تحقیق درباره خاطرات شاهدان عینی

بمنظور تحقیق درباره ی خاطرات شاهدان عینی پژوهشگران به دو گروه آزمودنی فیلمی نشان می دهند که در آن اتومبیلی  در حالت عبور از یک جاده ی کوهستانی بود هر چند در فیلم انبار غله وجود نداشت پژوهشگران از افراد یکی از روبه رو می خواهند تا سرعت اتومبیل در مقابل انبار قله را تخمین بزنند که آنها از افراد گروه دیگر نیز می خواهند که سرعت اتومبیل را تخمین بزنند اما از انبار غله حرفی به میان نمی آورند پس از مدتی از افراد هر دو گروه می پرسند که آیا در فیلم انبار غله دیدند افرادی که اطلاعاتی غلط دریافت کرده بودند با شش برابر از گروه دیگر پاسخ مثبت می دهند.

در آزماش دیگری پژوهشگران فیلمی را به آزمودنیها نشان میدهند که در آنها اتومبیل قرمز رنگی به هنگام نزدیک شدن به چهارراه ناگهان ویراژ می رود و با یک عابر پیاده تصادف می کند پس از نمایش فیلم پژوهشگران از اعضای گروه می پرسند: « آیا زمانیکه اتومبیل قرمز رنگ در مقابل تابلوی « ایست» ایستاده بود اتومبیل دیگری از او سبقت گرفت ؟» تابلویی که در چهار را دیده می شد حق تقدم را نشان می داد اما 80 درصد آزمودنیها تحت تاثیر اطلاعات غلط قرار می گیرند و پاسخ مثبت می دهند آنها حافظه ی بلند مدت خود را در اثر به یاد سپاری مجدد تابلوی « ایست» که هرگز ندیده بودند تغییر می دهند .

با توجه به نتایج این تحقیقات تا چه اندازه می توان به شاهدان عینی اعتماد کرد اگر شما یکی از قضات دادگستری باشید در محاکمه ی متهمان تا چه اندازه به گزارش های شاهدان عینی اعتماد می کنید اگر بدانید که این گزارش ها چقدر قضات دادگستری را تحت تاثی قرار می دهند تعجب خواهید کرد  تحقیقی که در انگلستان روی 347 پرونده ی اتهام انجام گرفته نشان داده است که  74 درصد محکومیت ها بر اساس گزارش یک یا چند شاهد عینی بوده است .

چند آزمایش آزمایشگاهی که متغیر های آنها به دقت کنترل شده بود قدرت نفوذی شاهدان عینی را تایید کرده است در یکی از این آزمایش ها به طور ساختگی یک پرونده ی دزدی و قتل تحلیل می کنند  واز آزمودنیها می خواهند که در باره ی آن رای بدهند تنها 18 درصد داورانی که دلایل غیر مستقیم دریافت کرده اند متهم را گناهکار تشخیص میدهند اما 72 درصد داوران که علاوه بر دلایل غیر مستقیم گزارش یک شاهد عینی را نیز شنیده بودند متهم را گناهکار تشخیص میدهند.

فراموشی

برخی پژوهشگران علاقه مندند حالتهای فراموشی را،که گاهی مفید و گاهی تاسف بار است،مطالعه کنند.هرچند همه ی ما خاطرات غم انگیز و ازرنده داریم و می خواهیم از دست انها خلاص شویم،فراموشی در اکثر زمانها بیجا و بی مورد است.علتهای ان کدامهاست؟اولین روانشناسی که فراموشی را مطالعه کرده،هرمان ابینگهاوس بود.او،پس از انکه فهرستهایی از هجاهای بی معنا را بطور کامل به خاطر می سپرد،حافظه ی خود را در فواصل معین امتحان می کرد.او متوجه شد که یک ساعت پس از حفظ کردن یک فهرست،تنها می تواند45درصد هجاها را به یاد بیاورد.این یاداوری،پس از یک روز به35درصد و پس از یک هفته به21درصد کاهش می یافت.در فصل دوم،منحنی فراموشی ابینگهاوس نشان داده شده است.(تصویر1-2)

ایا همه ی مردم با این سرعت فراموش می کنند؟اگر شما درسها و یادداشتهای سرکلاس را با این سرعت فراموش کنید، در امتحانات موفق نخواهید شد،مگر اینکه بلافاصله پس از حفظ کردن انها امتحان بدهید.تازه،یک ساعت پس از مطالعه، تنها می توانید نصف اموخته های خود را به خاطر بیاورید.بنابراین،احتمال مردودی شما در امتحانی که یک ساعت بعد از یادگیری انجام می گیرد،وجود خواهد داشت.منحنی فراموشی،در مورد هجاهای بی معنی است.یادداری اطلاعات معنی دار خیلی طولانی است.

نظریه های فراموشی

در مورد فراموشی 4نظریه ی مهم وجود دارد که فرایندهای به یادسپاری یا پردازش اطلاعات را زیر سوال می برند.

این چهار نظریه عبارتند از:نظریه ی تداخل،نظریه ی افت،نظریه ی فراموشی انگیزشی و نظریه ی دشواری در بازیابی.

طبق نظریه ی تداخل،علت فراموشی اموخته ها این است که اموخته های دیگر بازیابی انها را مشکل می کنند.مثلا اگر دو زبان خارجی یاد گرفته باشید،گاهی اتفاق می افتد که وقتی به زبان دوم حرف می زنید،برخی کلمات زبان اول به ذهن شما می اید.اگر یادگیری قبلی مزاحم یادگیری یاداوری های بعدی شود،اصطلاحا می گویند منع قبلی یا بازداری پیش گستر صورت گرفته است.برعکس،اگر یادگیری تازه موجب فراموشی یادگیری های قبلی شود اصطلاحا می گویند منع بعدی یا بازداری پس گستر بوجود امده است.اگر شما،شماره ی تلفن خود را عوض کرده باشید،احتمال خواهد داشت که شماره ی جدید به صورت منع بعدی وارد عمل شود و از یاداوری شماره ی قبلی جلوگیری کند.

طبق نظریه ی افت،حافظه نیز،مثل هر فرایند زیستی،با گذشت زمان تخریب می شود.اگر خاطرات،به شکل فیزیکی پردازش و ذخیره شود،در ان صورت قدرت یاداوری به مرور زمان کاهش خواهد یافت،زیرا انسان،به مرور زمان، از نظر فیزیکی تضعیف می شود.این تبیین،هر اندازه هم قانع کننده باشد،احتمالا غلط است،زیرا به نظر می رسد که خاطرات بلند مدت تنزل پیدا نمی کند.برای تایید نظریه ی افت،شواهد ازمایشی کمی وجود دارد،زیرا کنترل اثار تداخل دشوار است.

نظریه ی فراموشی انگیزشی،تمایل نااگاه برای فراموش کردن رویدادهای ناخوشایند را علت فراموشی می داند.بدین صورت که مکانیسمهای دفاعی،خاطرات درداور،اضطراب اور و دست و پاگیر را سرکوب می کنند.اطلاعات موجود در حافظه ی بلندمدت برای همیشه باقی می ماند و،در صورتی که مکانیسمهای دفاعی به کنار بروند،بازیابی می شوند. فروید معتقد بود که مکانیسمهای دفاعی اجازه نمی دهند که تا خاطرات درداور به سطح اگاهی بیایند،زیرا برای ما اظطراب ایجاد می کنند(مکانیسمهای دفاعی را در فصل ششم مطالعه خواهیم کرد)

نظریه ی دشواری در بازیابی معتقد است،خاطراتی که در حافظه ی بلند مدت جای می گیرند،هرگز فراموش نمی شوند. انها،بطور موقت،در اثر موانع بازیابی،مثل تداخل و حالتهای هیجانی،در دسترس قرار نمی گیرند.اگر تا به حال برای شما اتفاق افتاده باشد که که در امتحان یا در مصاحبه،مطلبی را فراموش کنید اما بعد ان را به یاد بیاورید،می توانید بگویید که در بازیابی دشواری پیدا کرده بودید.

چگونه می توانیم دسترس به اطلاعات را محفوظ نگهداریم؟یکی از راههای اجتانب از موانع بازیابی،استفاده از کدهای موثر بینایی و شنوایی است.در اخر فصل،راهبردهای به یاد سپاری دیگری را نیز خواهید دید،فعلا به چند مورد فراموشی اشاره می کنیم.

یادزدودگی

بخشی از دانسته های ما درباره ی حافظه،از مطالعه ی اشخاصی به دست امده که حافظه ی انها،در اثر اسیبهای مغزی یا شوکهای الکتریکی،اختلال پیدا کرده است.افت حافظه در اثر اسیبهای مغزی را یادزدودگی می نامند.دو نوع یادزدودگی وجود دارد:یادزدودگی پیش از واقعه یا ناتوانی در یاداوری رویدادهای پیش از اسیب،و یادزدودگی پس از واقعه یا ناتوانی در حفظ کردن وقایعی که پس از اسیب روی می دهد.خوشبختانه یادزدودگی در اکثر موارد موقتی است.

ضربه های شدیدی که به سر ولرد می شود،می تواند یاداوری رویدادهای پیش از واقعه و پس از ان را مانع شود. مثلا،قربانیان حوادث جاده ها،مخصوصا اگر به مدت طولانی در حالت بیهوشی به سر برند،گاهی روزها و ماهها را بطور کامل فراموش می کنند.این نوع فراموشی،معمولا به اطلاعاتی محدود می شود که به هنگام حادثه در حافظه ی کوتاه مدت قرار داشت.بیمارانی هم که،به علت افسردگی شدید،شوک الکتریکی دریافت می کنند،اغلب فراموش می کنند که چه موقع به اتاق شوک وارد شدند و چه کسی الکترودها را روی شقسیقه ی انها گذاشت(شوک الکتریکی یعنی گذراندن جریان برق از سر بیمار به منظور کاهش افسردگی او).

اختلالهای حافظه در اثر اسیبهای مغزی

غده های مغزی،اسیبهای مغزی-عروقی،الکلیسم و جراحیهای مغزی می توانند به بروز اختلال در حافظه منجرشوند.ادبیات پزشکی از بیماری به نام اچ.ام. صحبت می کند که قسمتی از قطعه ی گیجگاهی او،به منظور از بین بردن حمله های صرع،برداشته شده بود.این کار تعداد حمله های صرع بیمار را کاهش داده بود اما توانایی او در انتقال اطلاعات تازه به حافظه ی بلندمدت را نیز تضعیف کرده بود.

چون اچ.ام دیگر نمی توانست خاطرات بلند مدت تشکیل دهد،اندازه گیری تواناییهای ذهنی او دشوار بود؛وقتی به ازمونها پاسخ می داد،به محض ان که اطلاعات از حافظه ی کوتاه مدت او بیرون می رفت،فزاموش می کرد که تحت ازمون قرار گرفته است.او تا زمانی می توانست اسامی ازماینده ها و مصاحبه گران خود را به یاد بیاورید که انها را تکرار کند و در حافظه ی کوتاه مدت خود داشته باشد.اما،به محض اینکه مصاحبه به مدت چند دقیقه قطع می شد یا اچ.ام به دیگران نگاه می کرد،چهره های روانشناسان و انچه را که با انها در میان گذاشته بود،فراموش می کرد.به رغم همه ی این موارد، ضریب هوشی اچ.ام به اندازه ی پیش از عمل جراحی بود.چون او خاطرات پیش از جراحی را نگه داشته بود،کارهایی را که به حافظه ی بلند مدت مربوط می شد،مثل سابق انجام می داد.

مشت زنی نیز می تواند به ساختهای مغز اسیب برساند و اختلالهای حافظه ای بوجود اورد.ضربه ی سنگین مشت زن نیز می تواند بیش از500کیلوگرم برسر حریف فشار وارد کند.ضربه ی وارده بر سر می تواند نورونها و رگهای خونی بافت مغزی را در هم بپیچد،خرد کند و مشت زن را به((تلو تلو خوردن))وا دارد.کالبد شکافی 15مشت زن،در مغز هریک از انها اسیبهایی نشان داده است که می توانند فرایندهای حافظه را مختل کنند.

از1984 به بعد،زمانی که محمد علی کلی،مشت زن مشهور جهان،در هماهنگی چشم-دست  و سخن گفتن اختلال نشان داد،مردم درباره ی خطرات اسیبهای مغزی ناشی از مشت زنی حساس شده اند.نشانه های بیماری محمدعلی،به دنبال تجویز داروهایی که معمولا برای درمان بیماری پارکینسون به کار می رود،کاهش یافت.پزشکان معالج اعلام کردند که او بیماری پارکینسون ندارد و نشانه های بیماری او احتمالا در اسیبهای مغزی در طول30سال مسابقات سنگین مشت زنی است.مشاهده ی مورد محمدعلی و موارد متعدد دیگر،انجمن روانشناسی امریکا را وادار کرده است که برای به تصویب رساندن ممنوعیت هر نوع مسابقه ی مشت زنی تلاش کند.

بیماری الزایمر

بیماری الزایمر،که با تخریب پیشرونده ی تواناییهای ذهنی همراه است و اصولا سالمندان را در برمی گیرد،نمونه ی حادی از اختلال حافظه لست.اولین نشانه های الزایمر عبارتند از:ضعفهای حافظه شبیه به حواس پرتیهای معمولی که همه ی مردم گاه به گاه تجربه می کنند.اما این ضعفها تا انجا شدت پیدا می کند که در اخرین مراحل،بیمار نزدیکان خود را     نمی شناسد و لازم می شود تحت مراقبت قرار بگیرد.

تقریبا 5تا10درصد اشخاص65سال به بالا به بیماری الزایمر مبتلا می شوند.هرچند ین بیماری گاهی اشخاص کمتر از65سال را نیز در بر می گیرد،اثر ان در سنین بالا چشمگیرتر است.تقریبا 12درصد اشخاص75سال به بالا و 25درصر اشخاص 85سال به بالا به کام بیماری الزایمر می روند.امروزه،چون اشخاص مسن بیشتر از گذشته زندگی می کنند،حدس زده می شود که تعداد بیماران مبتلا به الزایمر روز به روز بیشتر شود.کسانی که از حافظه ی خود بیشتر کار می کشند(به صورت یادگیری مطالب درسی،حل مسائل،حل جدول کلمات متقاطع،حفظ کردن اشعار و...)کمتر به الزایمر مبتلا می شوند.

روشهای تقویت حافظه

برخی براین باورند که برای تقویت حافظه باید غذاهای مقوی بخورند.حتی برخی پدر مادرها تصور می کنند که اگر شکم بچه های خود را با انواع غذاهای مقوی،مثلا گوشت،ماهی،میگو،گردو و... پر کنند،هوش و حافظه ی انها بهتر خوتهد شد و بهتر درس خواهدن خواند.این تصور درست نیست.بدین صورت که کمبود مواد غذایی در هوش،حافظه،دقت و میزان یادگیری اثر منفی دارد،زیرا بچه ی گرسنه نمی تواند دقت داشته باشد و انچه را که می خواند به خاطر بسپارد.اما زیادی مواد غذایی تواناییهای ذهنی را افزایش نمی دهد.برای تقویت حافظه باید راههای یادگیری موثر را اموخت.تقویت حافظه چیزی جز کاربرد راههای یادگیری بهتر نیست.در اینجا به تعدادی از انها اشاره می کنیم.

تمرین.تکرار یا مرور ذهنی برای یاداوری موجب می شود که اطلاعات را از حافظه ی کوتاه مدت به حافظه ی بلند مدت انتقال دهیم.ممکن است خیال کنید که تکرار،یک عمل مکانیکی است و خیلی مفید نیست.اما فراموش نکنید که با همین تکرار است که حروف و محاسبات عددی ساده را یاد گرفته ایم.بچه ها،املای کلمات را بارهه و بارها می نویسند تا به یاد داشته باشند.هنرپیشگان سینما و تئاتر و ژیمناستها،بطور خستگی ناپذیر،برخی حرکات را تکرار می کنند تا از انها حافظه ی عملی تشکیل دهند.پس از انکه شما فرمولها،اشعار یا ضرب المثل ها را حفظ کردید،به این فکر می افتید که چه موقع انها را به کار ببرید.در ورزش فوتبال نیز،پس از انکه بازیکن مسیر خود را حفظ کرد،به جای فکر کردن به ان،می تواند روی حریفها متمرکز شود.

برخی دانشجویان،برای یاداوری واقعیتها،از فیش استفاده می کنند.بدین صورت که مثلا در یک طرف ان بیت

((نگهی کردی و از خود نگزانم کردی          نگران پیش نگاه دگرانم کردی))و در طرف دیگر ان((صادق سرمد))را می نویسند.

ارتباط دادن اطلاعات جدید با انچه از پیش می دانیم.ارتباط دادن اطلاعات جدید با اطلاعات موجود در ذهن،در واقع همان تکرار برای یکپارچه کردن انهاست.ما معمولا با یکپارچه کردن،اطلاعات خود را گسترش می دهیم.مثلا،کودکان یاد می گیرند که پ به ب شباهت دارد،با این تفاوت که به جای یک نقطه،سه نقطه دارد،یا چ به ج شباهت دارد و ان نیز به جای یک نقطه،سه نقطه دارد.همچنین،کودکان یاد می گیرند که توپ فوتبال به توپ والیبال شباهت دارد اما کمی بزرگتر از ان است.

تداعیهای غیرمعمولی.محرکهایی که از دوروبر خود جدا باشند راحت تر در حافظه باقی می مانند،زیرا بیشتر به انها توجه می کنیم و انها نیز واکنشهای هیجانی بیشتری ایجاد می کنند.بنابراین،اگر بتوانیم با اطلاعات جدید،تداعیهای غیرمعمولی یا شدید بوجود اوریم،به راحتی خواهیم توانست انها را در حافظه ی خود نگهداریم و در مواقع لازم احضار کنیم.فرض کنید می خواهید به مغازه بروید و چند قلم مواد خوراکی بخرید.برای جلوگیری از فراموشی،می توانید نخود را به چشمها، رشته را به پلکها،اسفناج را به ابروها و هویج را به بینی خود تشبیه کنید و مطمئن باشید که انها را فراموش نخواهید کرد.در خاتمه،اگر ناراحت نمی شوید،گوجه را به گونه ها و کلم قمری را به سر خود تشبیه کنید!

روش کلمات کلیدی.روش کلمات کلیدی به این صورت است که یک کلمه ی شناخته شده را با کلماتی که می خواهیم به حافظه بسپاریم تداعی می کنیم.این روش مخصوصا در یادگیری زبان خارجی مفید واقع می شود.

استفاده از علائم اختصاری.علایم اختصاری یعنی حروف اول کلمات را برداشتن و با انها یک یا چند کلمه ساختن.مثلا، برای حفظ کلمه ی مرکب و طولانی(الکتروانسفالوگرام)،برای حفظ ترتیب هفت رنگ مرئی(قرمز،نارنجی،زرد،سبز،ابی نیلی،بنفش)کلمه ی قنزسانب برای به یاد داشتن سه حرف عله یا حروف مضارعت در عربی،کلمات وای و اتین،برای حفظ جملات طولانی((نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران))و((نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران)) علایم اختصاری ناجا و نزاجا را به خاطر سپرد.و بالاخره،به جای جمله ی ((شماره ی استاندارد بین المللی کتاب))کلمه ی شابک را،که در قسمت شناسنامه ی هر کتاب وجود دارد،حفظ کرد.

می توان از این علایم اختصاری به عنوان یادیار نام برد.حال نوبت شماست که برای خود یادیار یا کمک حافظه درست کنید.حروف اول عناوین اصلی این فصل را روی کاغذ بنویسید،با انها بازی کنید،خواهید دید علایم اختصاری جالبی ساخته اید .هر اندازه در این بازی بیشتر پیش بروید،یاداوری مطالب فصل به همان اندازه بهتر خواهد شد.این روش را در مورد سایر فصول کتاب نیز به کار ببرید.درخاتمه،اگر گفتید که ملخها علامت اختصاری کدام کلمات است؟

خلاصه ی فصل

نگهداری هر نوع اطلاع و به یاداوری ان را حافظه می نامند.این فرایند در سه مرحله تشکیل می شود:حسی،کوتاه مدت و بلند مدت.حافظه ی حسی یعنی نگهداری موقتی اطلاعات در اندامهای حسی؛حافظه ی کوتاه مدت یعنی ذخیره و پردازش اطلاعات به مدت بسیار کوتاه و حافظه ی بلند مدت یعنی ذخیره سازی اطلاعات برای استفاده از انها در اینده.حافظه ی حسی همان تصویر کوتاه مدت اشیا و پدیده هاست که در اندام حسی به وجود می اید.اگر به حافظه ی حسی دقت کنیم به حافظه ی کوتاه مدت منتقل خواهد شد.اطلاعات موجود در حافظه ی کوتاه مدت،در اثر تکرار،به حافظه ی بلند مدت می رود.حافظه ی کوتاه مدت را به دفتر کار ذهن تشبیه می کنند که در ان پرونده ای تحت عنوان((در دست اقدام))وجود دارد.البته حافظه ی کوتاه مدت به همه ی اطلاعات اجازه ی ورود به حافظه ی بلند مدت را نمی دهند بلکه دست به انتخاب می زند.

گنجایش حافظه ی کوتاه مدت بین5و9عنصر است.اکثر افراد می توانند 5عنصر را،پس از یکبار دیدن یا شنیدن،در حافظه ی کوتاه مدت خود نگهدارند.تعداد کمی از مردم می توانند 9عنصر را در حافظه ی کوتاه مدت نگهدارند.بنابراین،می توان گفت که فراخنای حافظه ی کوتاه مدت به صورت2-+7 تغییر می کند و روی این اصل،7را عدد سحرامیز نامیده اند.

درست است که گنجایش حافظه ی کوتاه مدت محدود است،می توان،با روش گروه بندی یا جمع اوری عناصر در یک واحد،گنجایش ان را افزایش داد.مثلا،می توان شماره تلفن[phone]را به صورت پنج واحد43-19-95-66-021 حفظ کرد.راه دیگر افزایش گنجایش حافظه ی کوتاه مدت این است که فقط روی موضوع متمرکز شد و از پراکندگی فعالیت ذهن جلوگیری کرد.مثلا،اگر در یک مهمانی،چند نفر را به شما معرفی کردند،برای انکه اسامی انها را در حافظه ی کوتاه مدت نگهدارید،تنها به اسامی تمرکز داشته باشید نه وضع لباس انها یا چگونگی وضع ظاهری خود.

راههای بهتر برای استفاده از حافظه ی کوتاه مدت،کدگذاری اطلاعات به صورت بینایی و شنوایی است،زیرا اطلاعات هدایت شده در جهت حافظه ی کوتاه مدت،یک راه بینایی و یک راه شنوایی در پیش می گیرند.بنابراین،وقتی درباره ی پاولف و ازمایشگاه او مطالعه می کنید،بهتر است عکس خود پاولف،سگ و ازمایشگاه او را نیز ببینید.همچنین، برای استفاذه ی بهتر از حافظه ی کوتاه مدت،به جای توجه به ویژگی های سطحی اطلاعات،به معنای عمیق انها توجه کنید. مثلا،به جای توجه به وضع لباس و ارایش موی مهمانان و افراد تازه وارد،بهتر است درباره ی سرگرمیها و افکار سیاسی انها بحث کنید.

حافظه ی بلند مدت،همانطور که گفتیم،اطلاعات را برای همیشه نگه می دارد.برای انکه بتوانید اطلاعات را به موقع از این حافظه بیرون بیاورید باید انها را بطور صحیح کدگذاری کنید و در جای لازم قرار دهید،به نحوی که که با اطلاعات موجود در ذهن تناسب داشته باشد.حافظه ی بلند مدت،در اثر تمرین،دقت به معنای اطلاعات،ایجاد ارتباط با اطلاعات قبلی و...به وجود می اید.بدون دقت،تمرین و درک معانی،نمی توان یاد گرفت،همانطور که یادگیری در خواب کاملا صفر است.

برخلاف حافظه ی کوتاه مدت،حافظه ی بلند مدت خیلی اعتبار ندارد.زیرا برخی عناصر اصلی رویداد را حذف می کنیم، عناصر دیگری را به ان اضافه می کنیم و بر اساس ارزوها،تمایلات،الگوهای ذهنی و ادراکهای خود انها را دوباره سازمان می دهیم.تخقیقات ازمایشی درباره ی شاهدان عینی صحت این گفته ها را تایید می کند.

حافظه ی بلند مدت،بر اساس نوع محتوا،به حافظه ی معنایی و رویدادی تقسیم می شود.حافظه ی معنایی،یاداوری شناختهای کلی را در بر می گیرد،خواه ما انها را دیده باشیم یا ندیده باشیم،مثلا جای کوه نور و دریای نور را درست به خاطر اوردن.اما حافظه ی رویدادی خاطره ی حوادثی است که خود ما تجربه کرده ایم؛مثلا،خاطره ی اینکه هفته ی گذشته در کلاس روانشناسی عمومی چه گذشت.

روانشناسان معتقدند که حافظه ی بلند مدت  به صورت سلسله مراتب سلزمان می یابد و در نتیجه می توانیم از راههای مختلف یک اطلاع را بازیابی کنیم.بازیابی یعنی بازگشت محتوای حافظه ی بلند مدت به حافظه ی کوتاه مدت.وقتی می گوییم فلانی حافظه ی خوبی دارد،منظور این است که می تواند اطلاعات موجود در حافظه ی بلند مدت را به حافظه ی کوتاه مدت بیاورد و مورد استفاده قرار دهد.برای بازیابی اطلاعات موجود در حافظه می توان از راهبردهای بازشناسی با یاداوری استفاده کرد.در بازشناسی محرک را در پیش رو داریم و در ذهن خود به کند و کاو می پردازیم تا ببینیم همان محرک قبلا اثری از خود برجای گذاشته است یا نه.مثلا در پاسخگویی به سولات چند گزینه ای از همین روش استفاده می کنیم.اما در یاداوری،محرک در جلو چشم نیست بلکه می خواهیم ان را در ذهن خود پیدا کنیم.این دو راهبرد اجازه می دهند تا بتوانیم حافظه را اندازه بگیریم.راه سومی نیز وجود دارد که با ان می توان حافظه را اندازه گرفت و ان روش بازاموزی است:هر بازاموزی سریعتر از یادگیری اول صورت می گیرد و تفاوت انها صرفه جویی در بازاموزی است.صرفه جویی در بازاموزی نشان می دهد که حافظه ی بلند مدت هرگز به صفر نمی رسد.

بحث دیگر این فصل فراموشی بود.فراموشی یعنی ناتوانی در بازیابی اطلاعات موجود در حافظه ی بلند مدت.برای توجیه فراموشی چهار نظریه وجود دارد:نظریه ی تداخل،نظریه ی افت،نظریه ی فراموشی انگیزشی و نظریه ی دشواری در بازیابی.به علاوه،به علتهای دیگر فراموشی نیز اشاره شد:یادزدودگی،فراموشی در اثر اسیبهای مغزیو بیماری الزایمر.اخرین بحث این فصل روشهای تقویت حافظه بود.گفتیم که تقویت حافظه یعنی استفاده از شیوه های یادگیری بهتر.هر چه بیشتر و بهتر یاد بگیریم،حافظه ی ما به همان اندازه بیشتر تقویت خواهد شد.

 

 

 

خودازمایی

1-تداخل چه موقع به وجود می اید؟

الف.یادگیری قبلی مانع یادگیری بعدی شود.                         ب.یادگیری بعدی مانع یاداوری مطالب شود

ج.یک یادگیری موجب تضعیف دیگری شود.                         د.دو یادگیری جنبه های مشترک داشته باشند

2-انجام دادن کدامیک از کارهای زیر حافظه ی شما را به تدریج تضعیف می کند؟

الف.تکرار برای یکپارچگی مطالب                                   ب.ابتدا خلاصه ی فصل را خواند

چ.زیر مطالب مهم خط کشیدن                                         د.علایم اختصاری تهیه کردن

3-بر اساس شکل2-5 در پنج ثانیه ی اول تداخل،چند درصد اطلاعات را از حافظه ی کوتاه مدت بیرون می کند؟

الف.65                 ب.50               ج.45       د30

4-باز هم بر اساس همان سکل،روند فراموشی حافظه ی کوتاه مدت در اثر تداخل،چگونه است؟

الف.متناسب با زمان         ب.ابتدا کند بعد تند          ج.ابتدا تند بعد کند          د.منحنی هنجار

5-با کدام روش می توان نشان داد که حافظه به صفر نمی رسد؟

الف.صرفه جویی در بازاموزی                         ب.بازشناسی سوالات چهار گزینه ای     

ج.تکرار عناصر پس از یکبار دیدن                     د.یاداوری اطلاعات خیلی دور

6-سرکوبی به چه معناست؟

الف.تمایلات خوشایند را دنبال کردن                   ب.خاطرات خردسالی را فراموش کردن

ج.حافظه را بر اساس تمایلات ساختن                  د.خاطرات ناگوار را از اگاهی بیرون راندن

7-تقویت حافظه در واقع عبارت است از:

الف.تکرار و تمرین هرچه بیشتذ                       ب.به کار بردن راههای یادگیری بهتر

ج.مطالعه به همراه دقت بیشتر                         د.غذاهای فسفردار و مقوی خوردن

8-یادزدودگی پیش از واقعه به چه معناست؟

الف.رویدادهای تازه را فراموش کردن               ب.ناتوانی یادگیری مطالب،پس از حادثه

ج.ناتوانی در شناختن اشخاص تازه                   د.رویدادهای قبل از واقعه را فراموش کردن

9-کدامیک از انواع حافظه،خاطره ی تجربه های شخصی است؟

الف.رویدادی         ب.معنایی          ج.عملی        د.کوتاه مدت

10-تفاوت حافظه ی کوتاه مدت با بلند مدت در نوع................است؟

الف.یادگیری              ب.نگهداری                      ج.تحریک                         د.یاداوری

11-منع قبلی عبارت است از مزاحمت.....................

الف.یادگیریهای بعدی در قبلی                             ب.هر یادگیری در یادگیری دیگر

ج.یادگیری های قبلی در بعدی                             د.یادگیری زبان دوم در یادگیری زبان اول

12-فراخنای حافظه ی کوتاه مدت چقدر است؟

الف.5                      ب.7                           ج.2+-9                   د.2+-7

13-اطلاعات وارد شده به حافظه در کدام قسمت تغییر شکل می یابند؟

الف.حافظه ی حسی          ب.حافظه ی بلند مدت          ج.حافظه ی موتاه مدت          د.حافظه ی بینایی

14-ارتباط دادن اطلاعات جدید با انچه از پیش می دانیم،در واقع همان تکرار برای................انهاست؟

الف.یکپارچه کردن          ب.حفظ کردن                     ج.مرور ذهنی                   د.تمرین کردن